ضریب جینی
۴۶ درصد مخارج فقط توسط ۲۰ درصد خانوارها / کاهش اندک ضریب جینی در سال ۱۴۰۰
در سال گذشته ضریب جینی خانوارهای کشور با کاهش اندک به ۰.۳۹۳۸ رسیده است. همچین پرهزینه ترین ۲۰درصد جامعه، ۴۶.۷درصد از…
شهرها برابرتر و روستاها اندکی نابرابرتر شدند
گزارش جدید مرکز آمار نشان می دهد نابرابری درآمد در میان خانوارهای شهری در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل کاهش یافته است.
٠.٣٨٣٥ درصد؛ ضریب جینی خانوارهای شهری
اقتصادآنلاین گزارش می دهد؛
افزایش نابرابری در سال گذشته / هزینه بالاترین دهک درآمدی در سال گذشته ۱۳.۹۶ برابر پایین‌ترین دهک درآمدی بود
در سال ١٣٩٩ ضریب جینی خانوارهای کل کشور برابر با ۰.۴۰۰۶ گزارش شده‌است که در مقایسه با سال قبل ۰.۰۰۱۴ افزایش نشان می‌ده…
بازگشت تحریم‌ها، شاخص رفاه را بدتر کرد
آمار و اطلاعات مربوط به ضریب جینی در سال‌های ۹۵ تا ۹۸ نشان می‌دهد، وضعیت شاخص‌های رفاهی، فقط در ضریب جینی چیست؟ سال ۹۵ بهبود پیدا کرده…
مالیات در ایران؛ اجبار فقرا، رهایی ثروتمندان
شکاف طبقاتی در ایران از ۸۷کشور بدتر است
براساس گزارشی که سازمان برنامه‌وبودجه در سال ۱۳۹۴ منتشر کرده، ۳۷ درصد از ایرانیان زیرخط فقر بوده‌اند. این آمار در…
۵ خبر مهم اقتصادی ۱۳۹۹/۴/۳
سرتیتر مهم‌ترین اخبار اقتصادی امروز ۳ تیر ماه ۱۳۹۹ را اینجا بخوانید. (برای مطالعه مشروح خبر، روی هر تیتر کلیک کنید.)
در گفتوگو با اقتصاد آنلاین مطرح شد:
ضعیف‌تر شدن دهک‌های متوسط و بالای درآمدی/ کاهش ضریب جینی خوشحال کننده نیست
یک کارشناس اقتصادی درباره کاهش ضریب جینی سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ گفت: این موضوع نه تنها خوشحال کننده نیست بلکه به معنی…
انتقاد یک نماینده مجلس از افزایش ۲۱درصدی حداقل حقوق کارگران
یک عضو کمیسیون اجتماعی مجلس افزایش ۲۱درصدی حداقل مزد کارگران را معادل افزایش ضریب جینی و شکاف درآمدی دانست و گفت: گویا…
افت شاخص رفاه اجتماعی با وجود سیاست حمایتی دولت
نوسان نرخ ارز در سال ۹۷ و کاهش ارزش پول ملی باعث شد، علی رغم سیاست‌های حمایتی دولت شاخص رفاه اجتماعی و شکاف طبقاتی…
تغییر ضریب جینی ربطی به فقر ندارد
افزایش ضریب جینی به معنای افزایش فقر است؟ داوود سوری، استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در این گفتوگو این مساله را به شدت رد می‌کند. این استاد اقتصاد در همان ابتدا تغییر ضریب جینی از سال ۹۰ به بعد را رد کرده و می‌گوید شاید به لحاظ ریاضی اعداد تغییر کرده و افزایش یافته باشند، اما به لحاظ آماری این اعداد بیانگر تغییر ضریب جینی است چون باید در تحلیل‌های آماری خطای اندازه‌گیری را مد نظر قرار داد و اختلاف میان ضریب جینی سال‌های ۹۰ به بعد به قدری اندک است که نمی‌توان ادعا کرد شکاف درآمدی کاهش یافته یا افزایش داشته است.
آیا افزایش ضریب جینی به معنای افزایش فقر است؟ داوود سوری، استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در این گفتوگو این مساله را به شدت رد می‌کند. این استاد اقتصاد در همان ابتدا تغییر ضریب جینی از سال 90 به بعد را رد کرده و می‌گوید شاید به لحاظ ریاضی اعداد تغییر کرده و افزایش یافته باشند، اما به لحاظ آماری این اعداد بیانگر تغییر ضریب جینی است چون باید در تحلیل‌های آماری خطای اندازه‌گیری را مد نظر قرار داد و اختلاف میان ضریب جینی سال‌های 90 به بعد به قدری اندک است که نمی‌توان ادعا کرد شکاف درآمدی کاهش یافته یا افزایش داشته است. سوری همچنین می‌گوید حتی اگر بپذیریم ضریب جینی افزایش یافته و شکاف درآمدی بیشتر شده، این مساله الزاماً به معنای افزایش فقر نیست. وی تاکید می‌کند تغییر ضریب جینی ربطی به فقر ندارد و زمانی که می‌گوییم نابرابری افزایش پیدا کرده این به معنای افزایش فقر نیست، بلکه به این معناست که خانوارها از نظر سطح رفاه از یکدیگر دور شده‌اند. یک عده سهم بیشتری از رفاه دارند و عده دیگر در مقایسه با بقیه کمتر در رفاه هستند. سوری می‌گوید این اختلاف و دوری هم می‌تواند حالت‌های مختلف داشته باشد و به دلایل مختلف ایجاد شده باشد. ممکن است درآمد کم‌درآمدها کمتر شده و درآمد پردرآمدها ثابت مانده باشد. ممکن است درآمد کم‌درآمدها افزایش یافته باشد و درآمد پردرآمدها هم افزایش یافته باشد اما با نرخی بیشتر. ممکن است درآمد کم‌درآمدها ثابت مانده و پردرآمدها درآمد بیشتری کسب کرده باشند. مشروح این گفتوگو را در ادامه می‌خوانید.
مرکز آمار گزارشی از ضریب جینی در فاصله سال‌های 89 تا 94 را منتشر کرده است. گزارشی که نشان می‌دهد ضریب جینی در یک روند نوسانی کاهش و سپس افزایش یافته است. برخی افزایش ضریب جینی را به افزایش فقر در جامعه در دو سال گذشته تعبیر کرده‌اند و برخی دیگر آن را نشانه افزایش شکاف درآمدی دانسته‌اند. گزارش موجود در یک نمای کلی چه می‌گوید؟
برقراری یک ارتباط مستقیم میان افزایش ضریب جینی با افزایش فقر در جامعه تصور اشتباهی است. زمانی که از مساله رفاه خانوار صحبت می‌شود می‌توان به دو مفهوم اشاره کرد؛ یکی مساله فقر و دیگری مساله نابرابری. این دو مفهوم با یکدیگر متفاوت هستند. رفاه خانوار غالباً با درآمد یا هزینه خانوار اندازه‌گیری می‌شود. یعنی بررسی می‌شود یک خانوار در طول سال چه هزینه‌هایی داشته و مجموع این هزینه‌ها به‌عنوان یک معیار از رفاه خانوار مورد استفاده و تحلیل قرار می‌گیرد. هرچه سطح هزینه‌ها بالاتر باشد، خانوار از رفاه بیشتری برخوردار است و هر چقدر سطح هزینه‌ها کمتر باشد رفاه آن خانوار کمتر است. وقتی از فقر صحبت می‌کنیم منظور ما آن افرادی هستند که هزینه‌هایشان از یک میزان مشخص، که خط فقر نامیده می‌شود، کمتر بوده است. در این حالت افرادی که درآمدشان از یک میزان مشخص کمتر است فقیر و دیگران غیرفقیر نامیده می‌شوند. بر این اساس زمانی که از فقر صحبت می‌شود هر خانوار به تنهایی و موقعیت آن نسبت به خط فقر در نظر گرفته می‌شود. اما هنگامی که از نابرابری صحبت می‌شود، خانوارها در مقایسه با یکدیگر سنجیده می‌شوند و شاخص ضریب جینی نیز موقعیت نسبی خانوارها را مورد سنجش قرار می‌دهد و بررسی می‌کند که خانوارها در مقایسه با هم چه درآمدی دارند. پس باید تاکید کنم ضریب جینی و فقر دو مقوله متفاوت‌اند. ضریب جینی مقوله نابرابری را اندازه‌گیری می‌کند و رفاه خانوارها را در مقایسه با یکدیگر می‌سنجد اما فقر به مساله رفاه خانوارها از مقوله تامین حداقل رفاه لازم می‌پردازد. از این رو تغییرات ضریب جینی به هیچ عنوان نشان‌دهنده کاهش یا افزایش فقر در جامعه نیست و نمی‌توان با کمک این شاخص گفت افراد فقیرتر شده‌اند یا ثروتمندتر. این شاخص فقط میزان شکاف و نابرابری درآمد افراد در مقایسه با یکدیگر را نشان می‌دهد. هر چقدر این ضریب افزایش پیدا کند و به یک نزدیک شود، شکاف و نابرابری بیشتر شده و هرچقدر این ضریب کاهش یابد و به صفر نزدیک شود، نابرابری کمتر شده است. بنابراین زمانی که می‌گوییم نابرابری افزایش پیدا می‌کند این به معنای افزایش فقر نیست، بلکه به این معناست که خانوارها از نظر سطح رفاه از یکدیگر دور شده‌اند. یک عده سهم بیشتری از رفاه دارند و عده دیگر در مقایسه با بقیه کمتر در رفاه هستند.
البته باید تاکید کنم این شاخص به تنهایی شاخص کاملی نیست و مانند بسیاری از معیارهای آماری نواقصی دارد و به همین دلیل در استفاده از آن باید به این نواقص توجه کافی داشته باشیم.
این مساله که عده‌ای معتقدند نابرابری درآمدی از سال ۹۲ به این سو افزایش یافته و آن را ناشی از سیاست‌های نادرست این دولت می‌دانند بیشتر موضوعی ژورنالیستی است که همیشه مطرح است. اگر هم این ضریب کاهش یافته بود عده دیگری می‌گفتند این ناشی از سیاست‌های مثبت دولت است.
بر اساس آماری که مرکز آمار منتشر کرده ضریب جینی سال 89 معادل 41 /0 بوده که در سال 92 کاهش یافته و به 3 /0 رسیده اما مجدداً در سال 94 افزایش یافته و 39 /0 شده است. بسیاری از رسانه‌ها این تغییر را نشانه افزایش فقر در جامعه دانسته‌اند. اما شما می‌گویید این ضریب نشانه افزایش فقر نیست.
نمی‌توان از افزایش ضریب جینی افزایش فقر را نتیجه گرفت. اگر ضریب جینی افزایش یابد شکاف درآمدی افزایش یافته اما این ضریب به هیچ عنوان به معنای افزایش فقر نیست. زمانی که نابرابری افزایش پیدا می‌کند به این مفهوم است که خانوارها از نظر رفاه از همدیگر دور شده‌اند. این اختلاف و دوری هم می‌تواند حالت‌های مختلف داشته باشد و به دلایل مختلف ایجاد شده باشد. ممکن است درآمد کم‌درآمدها کمتر شده و درآمد پردرآمدها ثابت مانده باشد. ممکن است درآمد کم‌درآمدها افزایش یافته باشد و درآمد پردرآمدها هم افزایش یافته باشد اما با نرخی بیشتر. ممکن است درآمد کم‌درآمدها ثابت مانده و پردرآمدها درآمد بیشتری کسب کرده باشند. حالت‌های بسیار مختلفی را می‌توانیم در نظر بگیریم که همه بیانگر افزایش یا کاهش نابرابری باشد. اما باز هم تاکید می‌کنم افزایش این ضریب به هیچ عنوان بیانگر افزایش فقر نیست و به هیچ عنوان نمی‌توانیم با استناد به این شاخص بگوییم وضع مردم بدتر شده است.
پس از نظر شما تاثیر ضریب جینی بر کاهش و افزایش فقر به صورت مطلق منتفی است. بیایید روی آمارهای ضریب جینی تمرکز کنیم. آمارها از چند سال گذشته نوسان داشته. ابتدا کاهش یافته و مجدداً افزایش یافته است. دلیل این نوسان چیست؟
اجازه دهید روی ضرایب منتشر‌شده توسط مرکز آمار متمرکز شویم. این ضرایب با استفاده از یک نمونه آماری که به صورت تصادفی انتخاب می‌شود، به دست آمده‌اند. یعنی مرکز آمار هر سال نمونه‌ای قریب به 20 هزار خانوار را در کشور بر حسب تصادف انتخاب می‌کند و بر اساس اطلاعات درآمد یا هزینه خانوارهای آن نمونه ضریب جینی را محاسبه می‌کند.
در علم آمار به این کمیت محاسبه‌شده، متغیر تصادفی گفته می‌شود. به این مفهوم که اگر مرکز آمار به جای این 20 هزار خانوار 20 هزار خانوار دیگر را انتخاب کرده بود احتمالاً به عدد دیگری می‌رسید. در آمار زمانی که قرار است این‌گونه کمیت‌ها با یکدیگر مقایسه شوند باید به مساله تصادفی بودن نمونه‌گیری و خطای نمونه‌گیری هم توجه شود. برای مثال ما الان می‌بینیم که ضریب جینی در سال 94 معادل 39 /0 اعلام شده است. سال 93 ضریب جینی 38 /0 بوده و در سال‌های 90 تا 92 هم ضریب جینی 39 /0 بوده. از نظر ریاضی 39 /0 بیشتر از 38 /0 است، اما از نظر آماری چنین چیزی نیست. یعنی ممکن است بین ضریب جینی چیست؟ ضریب جینی سال 94 با 90 هیچ تفاوتی وجود نداشته و تفاوت آنها صرفاً ناشی از خطای نمونه‌گیری باشد. در یک مقایسه آماری باید خطای نمونه‌گیری را هم لحاظ کرد و با استفاده از آن استنباط شود که آیا شاخص مورد نظر افزایش یافته یا کاهش داشته است. به نظر من از سال 90 تا 94 ضریب جینی هیچ تغییری نکرده و نمی‌توان گفت ضریب جینی کم یا زیاد شده چون از لحاظ آماری این اعداد کاملاً به یکدیگر نزدیکند و از لحاظ آماری هیچ تفاوتی ندارند. اما در مورد سال 89 این مساله متفاوت است. در سال 89 ضریب جینی 41 /0 است این ضریب در سال 90 مشخصاً یک پله کاهش داشته و در مقایسه میان سال 89 و 90 به بعد می‌توان گفت ضریب جینی مشخصاً کاهش یافته و شکاف درآمدی کمتر شده است. اما بعد از سال 90 نمی‌توان به لحاظ علمی استنباط کرد که نابرابری کاهش یا افزایش داشته و می‌توان گفت به احتمال زیاد نابرابری درآمدی ثابت مانده است.
نکته قابل توجه در آمار هم همین است. سال 89 سالی است که ضریب جینی کاهش قابل توجه داشته است، سالی که مصادف با پرداخت یارانه‌های نقدی است. شما این پرداخت‌ها را در کاهش ضریب جینی موثر می‌دانید؟
بله، سال 89 سالی بود که یارانه‌ها پرداخت شد و وقتی به همه خانوارها یک میزان مشخص یارانه نقدی پرداخت شود، موقعیت درآمدی خانوارهای کم‌درآمد در مقایسه با خانوارهای پردرآمد تقویت شده و شکاف درآمدی کمتر می‌شود. در آن سال‌ها شاهد مساله دیگری هم بوده‌ایم.
به دلیل نوسانات اقتصادی ناشی از افزایش تحریم‌ها درآمد و هزینه حقیقی همه اقشار کمتر شده است و در این کاهش پردرآمدها بیشتر سهیم بودند و این مساله هم عاملی دیگر برای کاهش ضریب جینی پس از سال 1389 است. البته همان‌طور که افزایش فعلی ضریب جینی را (که البته من معتقدم افزایش خاصی نداشته و ناشی از خطای آماری است) نمی‌توان ناشی از فقیرتر شدن مردم دانست، کاهش ضریب جینی در سال 90 را نمی‌توان به معنای ثروتمندتر شدن مردم تلقی کرد. چون همه طبقات رفاه خود را از دست داده بودند و این سبب شده بود شکاف درآمدی در کل کاهش یابد. در این دوره سطح رفاه خانوارهای پردرآمد هم کاهش یافته بود. ما در آن دوره هم شاهد افزایش فقر هستیم و هم شاهد کاهش شکاف درآمدی.
البته کاهش نابرابری یک پدیده مثبت است اما نمی‌توان این شاخص را به تنهایی ملاک قرار داد و گفت الزاماً نبود نابرابری امر مثبتی است. چون اگر همه فقیر باشند و کسی چیزی نداشته باشد، نابرابری هم کاهش می‌یابد. آیا در این حالت می‌توان گفت اوضاع درآمدی و رفاه بهتر شده؟
علاوه بر آمار کلی که نشان‌دهنده ضریب جینی کل کشور است آماری هم در مورد سهم دهک‌های مختلف عنوان شده است. این آمار نشان می‌دهد سهم دهک اول در سال 94 معادل 02 /0 و سهم دهک دهم معادل 31 /0 بوده است. این آمارها را چگونه می‌شود تحلیل کرد؟
می‌توان نابرابری درآمدی را با ضریب جینی محاسبه کرد یا از طریق سهم هر یک از دهک‌ها از کل مخارج جامعه نشان داد. در برابری کامل هر دهک سهمی 10درصدی از کل درآمد یا مخارج جامعه دارد، مساله‌ای که اصولاً رخ نمی‌دهد. اما هرچه سهم دهک‌ها با هم اختلاف بیشتری داشته باشد این نابرابری بیشتر است و هر چه سهم دهک‌ها به هم نزدیکتر باشد نابرابری کمتر است. باز‌گردیم به آماری که مرکز آمار داده، در این گزارش سهم دهک دهم (پردرآمدترین دهک) 31 واحد است. یعنی اگر 100 واحد هزینه در کشور انجام گرفته است 31 واحد آن را دهک دهم مصرف کرده، 16 واحد را دهک نهم و تنها دو واحد آن را دهک اول مصرف کرده است. پس بر این اساس سهم درآمدی دهک دهم 5 /15 برابر دهک اول بوده و سهم دهک نهم هشت برابر دهک اول بوده است. هر چقدر این نسبت‌ها بیشتر باشد، نشان‌دهنده نابرابری بیشتر است. حالا برگردیم به سال‌های قبل. سال 90 هم نسبت درآمدی دهک‌ها فرق چندانی با سال 94 نداشته به همین دلیل بر اساس فاصله دهک‌ها هم می‌توان گفت شکاف درآمدی در چهار سال گذشته تغییر چندانی نداشته است. مثلاً در سال 90 سهم دهک اول دو واحد بوده و سهم دهک دهم 29 واحد بوده است. سال 92 هم سهم دهک اول دو واحد بوده و سهم دهک دهم 29 واحد بوده. شکاف درآمدی وجود دارد اما در این چهار سال تغییری نکرده و یکسان بوده است.
شما مساله کاهش یا افزایش شکاف درآمدی در چهار سال گذشته را رد کردید. اما برخی از گزارش‌هایی که در این خصوص منتشر شده می‌گوید سیاست‌های دولت یازدهم منجر به افزایش شکاف درآمدی شده. آیا ضریب جینی شاخصی است که به یکباره خود را در آمارها نشان می‌دهد یا تاثیر آن با فاصله است؟
این مساله که عده‌ای معتقدند نابرابری درآمدی از سال 92 به این سو افزایش یافته و آن را ناشی از سیاست‌های نادرست این دولت می‌دانند بیشتر موضوعی ژورنالیستی است که همیشه مطرح است. اگر هم این ضریب کاهش یافته بود عده دیگری می‌گفتند این ناشی از سیاست‌های مثبت دولت است. اما این اظهارات علمی نیست. اگر عده‌ای معتقدند افزایش ضریب جینی ناشی از سیاست‌های دولت یازدهم است، باید بگویند کدام سیاست را دولت اعمال کرده و آن سیاست چگونه منجر به شکاف درآمدی شده است. مسیر تاثیرگذاری سیاست بر نابرابری را باید مشخص کرد. اصولاً آن مساله‌ای که بر رفاه خانوارها تاثیر می‌گذارد این است که ما محل درآمد خانوار را مشخص کنیم. عمده محل درآمد خانوارهای ما از محل کار کردن است. اگر سیاست‌های دولت بتواند اشتغال ایجاد کند و نرخ اشتغال را تحت تاثیر قرار دهد، می‌تواند بر رفاه و ضریب جینی هم موثر باشد.
هنگام بررسی شاخص جینی تفاوت‌ها در حد یک یا دو‌صدم است. یعنی با افزایش یک صدمی یا کاهش یک صدمی این شاخص مساله شکاف درآمدی مطرح می‌شود. اما شما می‌گویید باید خطای آماری را هم در نظر گرفت. این اختلاف باید در چه حد باشد که بیانگر کاهش و افزایش شکاف درآمدی باشد و نه ناشی از خطای نمونه‌گیری؟
در بحث آماری معیاری با عنوان انحراف معیار ضریب جینی مطرح می‌شود که خطای نمونه‌گیری را نشان می‌دهد. در سطوح اطمینان مختلف می‌توان در مورد انحراف معیار صحبت کرد اما مرکز آمار هیچ‌گاه این انحراف معیار را حداقل گزارش نمی‌کند. اینکه من می‌گویم ضریب جینی در چهار سال گذشته تغییری نکرده صرفاً بر مبنای تجربه‌ای است ضریب جینی چیست؟ که در این محاسبات دارم اما قاعدتاً باید این انحراف معیار را محاسبه و آن زمان در مورد آن صحبت کرد.
شما می‌گویید حالت ایده‌آل این است که هر دهک 10 درصد از درآمد کل سهم داشته باشد یا بهترین حالت ضریب جینی این است که شکاف درآمدی صفر باشد. اما آیا واقعاً این امکان وجود دارد و می‌شود انتظار داشت چنین حالتی ایجاد شود؟ چون طبیعتاً نمی‌توان اختلاف درآمدی را به صفر رساند.
تلاش بر این است که تا جای ممکن این شکاف کاهش یابد اما سوال اصلی این است که این اتفاق به چه طریقی رخ می‌دهد. وجود نابرابری درآمدی در جامعه طبیعی است چون توانایی، دانش، پیشینه، سطح سرمایه اولیه افراد و سطح دسترسی آنها به منابع متفاوت است. همین سبب می‌شود که افراد درآمدهای مختلفی داشته باشند. در این مورد هیچ بحثی نیست. اما سعی می‌شود تا حد ممکن این شکاف را پوشش داد و این شکاف به گونه‌ای باید پوشش داده شود و سیاست‌هایی باید اعمال شود که انگیزه افرادی که توانمندتر هستند از کار و سرمایه‌گذاری بیشتر از بین نرود. سیاست‌های مالیاتی یا پرداخت‌های هدفمند یارانه، رقابتی کردن هر چه بیشتر بازار، گردش آزاد اطلاعات و حذف رانت‌های اقتصادی، سیاسی و اطلاعاتی می‌تواند زمینه‌ساز کاهش شکاف درآمدی باشد.
ضریب جینی یک معیار مطلق نیست که بتوان یک رقم مشخص را هدف قرار داد و گفت ما می‌خواهیم به فلان عدد مشخص برسیم. این ضریب عددی بین صفر و یک است و قطعاً تلاش همه بر نزدیک کردن این شاخص به صفر است.
این شاخص یک هدف مطلق نیست که بخواهیم به تنهایی به آن دست پیدا کنیم. یک هدف است در کنار دیگر اهداف و باید در کنار دیگر شاخص‌ها آن را سنجید.
گزارش‌های بین‌المللی می‌گوید شاخص ضریب جینی ایران در میان 131 کشور جهان 68 است. آیا باید این شاخص در همه کشورها یکسان باشد؟
مشخصاً خیر، کشورهای مختلف از توانمندی‌های متفاوتی برخوردارند و از نظام‌های اقتصادی مختلفی تبعیت می‌کنند. همان‌طور که پیشتر عرض شد ضریب جینی را نباید به تنهایی مدنظر قرار داد. این نگاه ناشی از این است که هنگام تحلیل تنها به یک شاخص توجه می‌شود در حالی که در مقایسه کشورها باید مجموعه‌ای از شاخص‌ها در نظر گرفته شود. به عنوان مثال ضریب جینی در کشوری مانند قرقیزستان بسیار نزدیک به ضریب جینی آلمان و بسیار کمتر از ضریب جینی در آمریکاست در حالی که مشخصاً قرقیزستان از نظر اقتصادی و رفاه با هیچ‌یک از این کشورها قابل مقایسه نیست.
ضریب جینی چیست؟
ضریب جینی چیست؟
عصر اعتبار- ضریب جینی یک شاخص در علم اقتصاد برای اندازه گیری نسبت درآمد و ثروت کشورها است.
به گزارش پایگاه خبری «عصر اعتبار» به نقل از خبرگزاری میزان، از ضریب جینی در اقتصاد برای اندازه گیری میزان پراکندگی یا نابرابری درآمد‌ها استفاده می‌شود و این ضریب بین اعداد صفر تا یک نشان داده می‌شود.
ضریب جینی صفر برابری کامل را نشان می‌دهد، به طور مثال جایی که همه درآمد یکسان دارند و ضریب جینی یک نشان دهنده حداکثر نابرابری است، یعنی جایی که تنها یک نفر صاحب تمام درآمد است.
طبق این گزارش هر چه عدد ضریب جینی محاسبه شده برای یک کشور کوچکتر باشد، این کشور از لحاظ توزیع درآمد و ثروت در شرایط بهتری قرار دارد.
یکی از مزایای استفاده از ضریب جینی این است که برای مقایسه توزیع درآمدی در بخش‌های مختلف جامعه و همچنین در کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در استفاده از ضریب جینی این امکان وجود دارد که میزان نابرابری میان ثروت و درآمد ضریب جینی چیست؟ کشور و افراد جامعه را تشخیص داد.
یکی دیگر از مزایای نمودار جینی این است که برای استان‌های مختلف یک کشور نیز قابل استفاده است و برای مقایسه بین شهرنشینان و روستانشینان نیز همینطور، همچنین ضریب جینی اصول مخصوص به خود را دارد به عنوان مثال در آن نامی از اشخاص پردرامد یا کم درامد برده نمی‌شود و نیازی به میزان جمعیت یک کشور نیز ندارد.
بر اساس اعلام بانک مرکزی، رتبه ایران از نظر ضریب جینی در سال 2013 و همچنین سال 2014 با نمره 38٫3 درصد، میان 136 کشور جهان 68 بوده‌است و بالاتر از کشور‌هایی نظیر آمریکا، قطر، روسیه و ترکیه قرار دارد.
صعود کنترل‌ناپذیر ضریب جینی و شاخص فلاکت!
ضریب جینی شاخصی اقتصادی برای محاسبه توزیع ثروت در میان مردم است. اگرضریب جینی نزدیک به صفر، یا صفر باشد، نشان‌دهنده برابری کامل است؛ یعنی همه درآمد یکسانی دارند. اما اگر ضریب جینی به عدد یک نزدیک شود بیانگرحداکثر نابرابری در بین مردم است.
طبق گزارش مرکز آمار ضریب جینی در سال ۸۸ رقم ۰/۴۰، سال ۸۹ رقم ۰/۴۰سال ۹۰ رقم ۰/۳۷، سال ۹۱ رقم۰/۳۶ و سال ۹۲ رقم ۰/۳۶ بوده است. با توجه به گزارش مرکز آمار ایران، دهه نود، بدترین دهه از نظر ضریب جینی و توزیع ثروت در کشور ما بوده است؛ گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد، ضریب جینی برای کل کشور در سال ۱۳۹۹ با افزایش، نسبت به سال ۱۳۹۸ به ۴۰.۰۶ رسیده است. اما نکته مهم این است که این ضریب امسال، به حدود ۰/۵۰رسیده و در حال نزدیک شدن به عدد یک، یعنی نهایت نابرابری و شکاف اقتصادی در بین مردم است.
درباره شاخص فلاکت هم باید بدانیم
شاخص فلاکت یک نشانگر اقتصادی است که فرمولی بسیار ساده دارد: «نرخ تورم به اضافه نرخ بیکاری». شاخص فلاکت، مقیاسی است که رفاه جامعه را اندازه‌گیری می‌کند؛ بنابراین می‌توان این شاخص را یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش عملکرد دولت‌ها در نظر گرفت. این شاخص مهم است، زیرا وضعیت اقتصادی و اجتماعی یک جامعه را نشان می‌دهد؛ آن هم با محاسبه همزمان نرخ بیکاری به‌عنوان یک شاخص اجتماعی اقتصادی و نرخ تورم به‌عنوان یک شاخص اصلی در اقتصاد؛ در واقع شاخص فلاکت منظری جامع از وضعیت کشور به‌دست می‌دهد. آمارهای تازه نشان می‌دهد که شاخص فلاکت ایران به رقم ۵۳.۲ درصد در سال ۹۹ رسیده است.
وضعیت فعلی ضریب جینی کشور
مرکز آمار ایران درگزارشی که به تازگی با عنوان «نشریه عدالت اجتماعی» منتشر کرده به برخی از شاخص‌های مهم این حوزه پرداخته است. به گفته مرکز آمار، وضعیت ضریب جینی در ایران در دهه ۹۰ همواره روند صعودی داشته که حکایت از «افزایش نابرابری» درآمدی دارد. بالاترین وضعیت نابرابری درآمدی نیز در سال ۹۷ رخ داده؛ در این سال ضریب جینی به عدد ۰.۴۰۹۳ رسیده که رکورد بزرگی است. گزارش مرکز آمار می‌گوید فقط در سال‌های ۹۰، ۹۱ و ۹۸ ضریب جینی از صفر دورتر و نابرابری درآمدی کمتر شده و در ۷ سال دیگر دهه ۹۰ شدیدترین نابرابری درآمدی رخ داده است.
دوران طلایی اقتصادی در دهه ۶۰!
برخی کارشناسان و اقتصاددانان، دهه ۶۰را از نظر وضعیت اقتصادی، جزو دوران طلایی کشور، محسوب می‌کنند و حتی برخی از آنان، با اشاره به این سخن روحانی، رئیسجمهور سابق که گفته بود ما در جنگ اقتصادی قرار داریم، گاهی کپی‌برداری از روش اقتصادی دهه ۶۰ را پیشنهاد می‌کنند. اما چرا دهه ۶۰ و با وجود جنگ تحمیلی و با وجود اقتصادی کوپنی، وضعیت مطلوبی داشتیم؟ ایران در دهه ۶۰ که در مرزها با دشمن متجاوز درگیر بود، در حوزه اقتصاد با کاهش درآمدهای نفتی، بیکاری ۱۴ درصدی نیروی کار، رشد و گسترش مالکیت دولت در نهادهای اقتصادی، رشد سریع کسری بودجه دولت، افزایش شدید نقدینگی به همراه رشد شتابان جمعیت دست‌وپنجه نرم می‌کرد. در زمان جنگ تحمیلی برآیند تفکرات اقتصادی حاکم، طرفدار سیاست‌های سهمیه‌بندی، تثبیت قیمت و کوپنی شدن اقتصاد بود. بخشی از این سیاست‌ها به شرایط حاکم بر انقلاب و مطالبات مردم از حکومت مربوط می‌شد و بخش دیگری هم برگرفته از اندیشه‌ها و الگوهایی بود که تصمیم‌گیران اقتصادی به آنها علاقه داشتند. نماد افزایش قیمت‌ها در این دوره می‌تواند نرخ ارز باشد؛ قیمت دلار در بازار آزاد (طبق آمار بانک مرکزی) از ۱/ ۱۴ تومان به ۶/ ۹۶ تومان در سال ۶۷ جهش کرد، یعنی ۵۸۰ درصد رشد. داده‌ها نشان می‌دهند طی سال‌های جنگ از نابرابری درآمدی کاسته شده است. ضریب جینی که در سال ۵۸ معادل ۴۶/ ۰ بوده (طبق آمار بانک مرکزی)، در سال انتهایی جنگ به ۴۰/ ۰ نزول کرده است. همچنین داده‌ها نشان می‌دهند سهم درآمد ۱۰ درصد ثروتمند نسبت به ۱۰ درصد فقیرترین، از ۶/ ۲۶ به ۳/ ۱۷ افت کرد. تصمیمات اقتصادی اتخاذ شده در دهه ۶۰ توانست سبب تامین حداقل‌های زندگی مردم شود.
ضریب جینی کشور ما در حال رشد است؛ میل به یک!
طبق آماری که مرکز پژوهش‌های مجلس سال گذشته منتشر کرد، پیش‌بینی شده بود که تا پایان سال ۱۳۹۷، ۲۳ تا ۴۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق قرار خواهند گرفت. آمار مرکز پژوهش‌های مجلس بیانگر آن است که حتی در سال ۱۳۹۵ که رشد اقتصادی کشور دورقمی بود، اما ضریب جینی افزایش یافت؛ این بدان معنی است که رشد اقتصادی در سال‌های اخیر به ضرر اقشار فقیر و به سود ثروتمندان بوده است. اما چرا ضریب جینی کشور در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، شروع به افزایش کرده و این افزایش ادامه داشته دارد؟ در این دوران ۸ساله، به گفته کارشناسان اقتصادی، افزایش ضریب جینی چند دلیل دلیل عمده داشته است:
- نابرابری در حقوق مدیران با کارمندان و کارگران
- توزیع منابع حاصل از هدفمندی یارانه‌ها به آحاد جامعه از جمله گروه‌های پردرآمد و درنتیجه عدم اصابت منابع بیشتر یارانه‌ای به اقشار آسیب‌پذیر
- توزیع گسترده رانت‌های ارزی، واردات و تسهیلات بانکی به نفع اقشار مرفه
- افزایش و نوسانات شدید در بازار دارایی‌ها (ارز، سکه، خودرو و مسکن) که منجر به پولدارترشدن پولدارها شده است.
- افزایش شدید اجاره‌بها و قیمت مسکن که به نفع مالکان و به ضرر مستاجران بوده است.
- افزایش شدید مخارج خوراکی اقشار مختلف.
- توزیع نامناسب یارانه پنهان که منجر به بهره‌مندی بیشتر اقشار پرمصرف‌تر (ثروتمندتر) می‌شود.
یارانه؛ متهم ردیف اول در افزایش ضریب جینی!
کم شدن سهم دهک دهم از درآمد کل، افزایش سهم دهک اول از درآمد کل، کاهش شکاف بین دهک دهم و اول و همچنین کاهش ضریب جینی از جمله اتفاقاتی است که ابتدای دهه 90 رخ داد. پشت پرده همه این اتفاقات یک علت قرار دارد، یارانه نقدی.
در ابتدای دهه ۹۰ طرح هدفمندی یارانه‌ها و اعطای یارانه نقدی باعث شد درآمد دهک‌های پایین به‌صورت قابل توجهی رشد کند، اما این مبلغ در سبد درآمد دهک‌های ثروتمند سهم چندانی نداشت. همین موضوع باعث شد شکاف درآمدی در آن سال کاهش یابد. اما در سال‌های بعدی دهه ۹۰مبلغ یارانه ثابت ماند و تورم روزبه‌روز از ارزش آن کم کرده و در سال‌های اخیر تاثیر آن به کلی از بین رفته است. به این ترتیب دوباره شاخص‌های نابرابری درآمدی در ایران نامطلوب‌تر شد. اکنون نه‌تنها میانگین هزینه‌کرد خانوارهای ایرانی به دلار کاهش پیدا کرده، بلکه به احتمال زیاد با توجه به رشد قیمت دلار و بازار سرمایه و ثروتمند شدن عده کمی در ایران، باقی مردم بسیار کمتر از این میزان هزینه می‌کنند که این نشان می‌دهد عمده مردم ایران وضعیت بسیار بدتر از میانگین دارند.
نقش تولید ناخالص داخلی سرانه مردم
در مورد بودجه خانوار قبل از انقلاب داده‌های زیادی وجود ندارد، اما تولید ناخالص داخلی سرانه مردم ایران براساس قیمت‌های ثابت سال ۲۰۱۰ در سال‌های پیش از انقلاب به عدد ۱۰ هزار دلار نیز رسیده بود، این در حالی است که در سال ۲۰۲۰ این عدد ۵۹۴۳ دلار برآورد شده . این عدد دست نشان از وقوع یک فاجعه بزرگ برای مردم ایران است. در دورانی که تمامی دنیا در حال توسعه رفاه خود بوده است، درآمد سرانه مردم ایران نزدیک به ۴۰ درصد کاهش داشته است!
رابطه ضریب جینی و شاخص فلاکت
نتایج به‌دست آمده از پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد در بین متغیرهای مورد بررسی، ضریب جینی بیشترین اثررا بر شاخص فلاکت دارد. ضریب جینی کشور ما در دهه ۹۰ مدام در حال افزایش بوده و میل به یک داشته است؛ براین اساس، سیاستگذاریهای اقتصادی-با در نظر گرفتن تحریم‌ها-، یا غیرمدبرانه و بدون بررسی وضعیت و پتانسیل اقتصادی کشورانجام شده، یا اگر سیاستگذاری‌ها درست، علمی و کارشناسی شده بوده‌اند، مجریان و مدیران غیرمتخصص، با بی‌تدبیری و بدون مآل‌اندیشی، موجب تعمیق شکاف طبقاتی بین دهک اول و دهک دهم شده‌اند؛ این شکاف عمیق، بهمعنای افزایش شاخص فلاکت مردم در دهک‌های چهارم به پائین است؛ وضعیتی که در آن، طبقه متوسط از سطح خود ریزش کرده و به خط فقر نزدیک شده و دهک دهم به زیر خط فقر منتقل می‌شود. چگونگی دخالت دولت و سیاستگذاری اقتصادی دولت در اقتصاد و حتی جامعه بر دستیابی به نرخ ر شد اقتصادی بالا و با ثبات بسیار تاثیرگذار است. اما تورم و اثرات زیانبار آن (به‌ویژه بر رشد اقتصادی ) یکی از مشکلات اساسی کشورها ماست. رشد اقتصادی، در صورتی میسر می‌شود که ضریب جینی چیست؟ تمرکز دولت بر افزایش بلندمدت ظرفیت تولید برای افزایش عرضه کلی در تامین نیازهای مردم باشد؛ در واقع توجه به اصل مهم والبته حلقه مفقوده «عرضه» و «تولید».
ضریب جینی خانوارهای کشور اعلام شد
براساس اعلام مرکز ملی آمار ایران، ضریب جینی خانوارهای کل کشور در سال گذشته ۰.۴۰۰۶ بود که در مقایسه با سال قبل از آن ٠.٠٠١۴ افزایش نشان می‌دهد.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از مرکز آمار، یکی از شاخص‌های نشان دهنده وضعیت درآمدی سطح جامعه، ضریب جینی است. ضریب جینی از جمله شاخص‌هایی است که می‌توان با استفاده از آن وضعیت توزیع درآمد در یک جامعه را سنجید.
هر چه عدد این شاخص به صفر نزدیکتر باشد به منزله برابر بودن درآمد‌ها در جامعه است و هر چه به یک نزدیکتر باشد، نشان دهنده آن است که شکاف درآمدی در جامعه تشدید شده است. به عبارت بهتر، اگر همه افراد جامعه به اندازه هم درآمد داشته باشند، ضریب جینی معادل صفر و اگر تمام درآمد‌ها تنها به یک نفر برسد، ضریب جینی یک است که این بدترین حالت ممکن خواهد بود.
مرکز آمار در آخرین گزارش خود از وضعیت ضریب جینی اعلام کرد: ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب ٠.٣٨٣٥ و ٠.٣٥٩٠ است که نسبت به سال قبل به ترتیب ٠.٠٠٠٨ و ٠.٠٠٥١ افزایش نشان می‌دهد.
همچنین برابر اعلام این مرکز سال گذشته سهم ۲۰ درصد کم درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت به ترتیب ۰.۵۸۳ و ۰.۴۷۴۴ درصد است.
نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پردرآمدترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم درآمدترین جمعیت به ترتیب ١٣.۹۶، ٨.۱۳ و ٤.۳۲ است.
براین اساس، شاخص پالما به ١.۹۶ و شاخص تیل به ۰.۲۷۲۱ رسیده است. همچنین شاخص اتکینسون ۰.۲۳۷۹ است.
سهم ۲۰ درصد کم درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت به ترتیب ۰.۰۶۳۹ و ۰.۴۶۲۴ درصد است.
نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پردرآمدترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم درآمدترین جمعیت به ترتیب ۱۲.۰۲، ۷.۲۴ و ۳.۹۹ است. شاخص پالما ١.۷۸ و شاخص تیل ۰.۲۴۹۲ است. همچنین شاخص اتکینسون ۰.۲۱۷۵ است.
سهم ۲۰ درصد کم درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت به ترتیب ۰.۰۶۸۳ و ۰.۴۴۰۶ درصد است.
نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پردرآمدترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم درآمدترین جمعیت در مناطق روستایی به ترتیب ۱۰.۵۴، ۶.۴۵ و ۳.۶۳ است.
شاخص پالما ۱.۵۶ و شاخص تیل در ۰.۲۱۶۱ است. همچنین شاخص اتکینسون ۰.۱۹۳۰ است.
در سال ١٣٩٩ در مناطق شهری کمترین ضریب جینی مربوط به استان اردبیل با ۰.۲۵۷۹ و بیشترین در استان سیستان و بلوچستان با ۰.۴۵۷۰ مشاهده می‌شود.
در این سال در مناطق روستایی کمترین ضریب جینی مربوط به استان خوزستان با ۰.۲۴۰۹ و بیشترین در استان چهارمحال و بختیاری با ۰.۳۶۲۱ مشاهده می‌شود.
دیدگاه شما